Middeleeuwse dwangburchten van West-Friesland en Alkmaar

[Home][Kaart][Introductie][English ][Burchten/kastelen chronologie][Overige objecten][Artikelen][Pre-Hollandse periode][Gegevens- en bronnen]

[Terug naar inhoud chronologie]      [Home]

De Nieuwburg en Middelburg in de 21^e eeuw

Plannen en nieuw archeologisch onderzoek

← De Nieuwburg in de 20^ste eeuw

← De Middelburg in de 20^ste eeuw.

Een voorstel tot de herbouw van de kastelen

In 2007 hebben drie personen het initiatief genomen tot een plan, met als belangrijkste doel, het herbouwen naar de oorspronkelijke staat, van de kastelen Nieuwburg en Middelburg. Deze reconstructies zouden volgens het voorgestelde project vergezeld moeten gaan met een volledig herinrichting van het noord-Alkmaarse stadspark Oudorperhout (in het 'Zes-Wielen-gebied'). De initiatiefnemers, Remco Cevat, Martin Groefsma en Max Nuyens, destijds alledrie woonachtig in Alkmaar presenteerden hun plan grootscheeps in de pers en op de regionale TV (RTV Noord-Holland).
Verschillende personen, waaronder die van de Gemeente Alkmaar en projectontwikkelaars stonden niet afwijzend tegenover het plan.

Het ontwerp van het project is in september 2007 voorgelegd aan de bewoners van de omgeving op een speciaal daarvoor belegde avond in Alkmaar. De bezwaren van de bewoners waren erg groot, hetgeen uiteindelijk heeft geleid dat de realisatie van dit ambitieuze, doch gewaagde plan, uiteindelijk is afgeblazen.

Onderstaande animaties van Remco Cevat, zijn voor de presentatie aangewend:

(Klik hier voor de PowerPoint-presentatie, die de auteur gebruikte ter inleiding van de presentatieavond aan de bewoners.)

Nieuwe archeologie, nieuwe ontdekkingen

• magnetometrie (MAG, het opsporen van objecten die een verstoring in het aardmagnetisch veld veroorzaken, zoals ijzerhoudend materiaal);
• grondradar (GPR, een vorm van echolocatie in de bodem voor het lokaliseren van objecten);
• electromagnetische inductie (EMI, een methode waarmee via spoelen en een elektrische stroom, een magnetisch veld wordt gegenereerd (inductie), waarmee objecten die dit veld verstoren worden gelokaliseerd).

Nancy de Jong-Lambregs, van het Archeologisch Centrum van Alkmaar en Ferry van den Oever van Saricon voerden de metingen en data-analyse uit. Dit leidde tot een mooi resultaat waar nieuw ontdekkingen zijn gedaan, die het beeld die men van de Middelburg had, totaal op z'n kop zette. Deze resultaten zijn min of meer al geïntegreerd in de voorgaande artikelen over de Middelburg op deze website, dit vond ik nodig om een en ander in de tijdsbeelden in te passen.
Aan de hand van de bovengenoemde metingen en oude luchtfoto's is er een nieuwe reconstructie te maken van het kasteelterrein. Na analyse van 14^de en 15^de eeuwse bronnen, met name rekeningen, heeft men in ieder geval kunnen vaststellen dat het kasteelterrein en de directe omgeving zo omvangrijk is geweest dat er plaats was aan allerlei bijgebouwen en functionaliteiten: een turfschuur, een bouwhuis (boerderij waar ook landbouwproducten worden verwerkt), een bakhuis (bakkerij), een werf met schuithuis (boothuis), stallen, een pishuis, hofsteden, een brouwhuis (brouwerij), een wagenhuis, een kapel en een tweede kapel buiten de 'coeur' (buiten het 'hart' van de burcht). In de diverse rekeningen staat ook vermeld dat er grote voorraden zijn aangelegd, die te groot voor eigen gebruik zijn. De grote klap op de vuurpijl was de ontdekking van een tweede grote stenen structuur naast het woonburcht, dat na raadpleging van een rekening uit 1445 een barbacane, een versterkte voorpoort, blijkt te zijn. Dit is tot nu toe nog niet eerder gezien bij een Nederlandse kasteel.

Eerst iets over de situatie van de ligging. Het uiterlijk van het terrein is in de loop van de laatste twee eeuwen behoorlijk veranderd. Dit is het gemakkelijkst aan de hand van beelden te verduidelijken. In aansluiting daarop, volgen twee representatieve afbeeldingen die het resultaat zijn van data-analyse van geofysische metingen.

Een vergelijking van een detail op een kadastrale kaart uit de periode 1811-1832 met een luchtfoto uit de periode 1930-1940. Hierop is een aantal gemeenschappelijke kenmerken weergegeven. We zien dat in het begin van de 19de eeuw de Munnikenweg (destijds Heerenweg) nog een bochtig verloop had, welke later is rechtgetrokken. Dit oude verloop is in het reliëfbeeld van de foto herkenbaar aangegeven. Daarnaast ziet met een afsplitsing (paars) van deze weg, die in de richting van het kasteelterrein loopt. In het reliëfbeeld op de foto, zijn verder duidelijk de sporen van grachten, wallen en het kasteel zelf, herkenbaar. (Links: Beeldbankcollectie van het Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE): Kadastrale kaart 1811-1832: verzamelplan Oudorp, Noord Holland (MIN07091VK1), uitsnede. Rechts: Collectie Nederlands instituut voor de militaire historie (NIMH): objectnr. 2155-005332.)

Het huidige beeld van de locatie van de Middelburg, op het 'eilandje' in het midden van de kaart. Men kan vaag de omtreksporen van het kasteel zien aan de hand van de bodemverkleuring. De rechter afbeelding toont een plattegrond van de funderingen van de woonburcht, die op dit terrein onder leiding van prof. Renaud in 1942 zijn opgegraven. (Links: situatie in 2019 opgenomen door Google Earth. Rechts: ontleend aan Renaud 1942.)

De data die door middel van elektromagnetische inductie (EMI) zijn gegenereerd (Foto: Saricon/F. van den Oever)	Idem, gegenereerd vanuit grondradardata (GPR), inclusief RD-coördinaten1. De locatie en plattegrond van de barbacane zijn ingetekend. (Foto: Saricon/F. van den Oever)

De 14de-eeuwse 'Ponttor' in Aken. Deze barbacane heeft kenmerken die enigszins vergelijkbaar zijn met die van de Middelburg. (Foto: Dennis Otten. Wikipedia. Licentie GNU Free Documentation 1.3,3)

Op het beeld van de EMI-metingen, zien we zeer opmerkelijke kenmerken. Ten eerste de twee grote donkere vlekken in het centrum. Dit blijken de funderingen van de twee primaire gebouwen te zijn, de woonburcht en de barbacane. De lichte sporen zijn die van de binnengracht. Verder ziet men kleine nagenoeg vierkante vlekken die gelijkmatig in een kring in de binnengracht zijn gesitueerd. Dit zijn zogenaamde poeren, waarvan de aanwezigheid nog niet verklaard is. Er kan wel gezegd worden, dat poeren vaak dienden voor de fundering van kasteelmuren.
De rechterafbeelding met de GPR-resultaten, ziet men de contouren van de woonburcht, die reeds onder leiding van prof. Renaud zijn opgegraven. De contouren van de barbacane zijn op deze afbeelding ingetekend. Naast de bekende kasteelfunderingen ziet men nog andere objecten.
Op de luchtfoto rechtsboven ziet men een wegafsplitsing vanaf de oude loop van de Munnikenweg, die in de richting van het kasteel loopt. Dit wijst dat deze uitkomt op de voorburcht, die zich kennelijk aan de overkant van de vaart bevond. Dit zou betekenen dat de vaart deel maakte van het kasteelterrein. Ook gezien de bijgebouwen die bij het kasteel zijn betrokken, moet het plaatselijke grafelijk domein van behoorlijke omvang zijn geweest.

Op het moment van schrijven gaat het onderzoek nog steeds door, waarbij ook het terrein van de Nieuwburg wordt onderzocht. Ondertussen zijn er diverse voorwerpen naar boven gekomen die tijdens opgravingen in de vorige eeuw, bij de Nieuwburg zijn gevonden. Naast aardewerk zijn er twee opmerkelijke vondsten gedaan, namelijk een nog bespeelbare bronzen signaalhoorn en een strijdhamer.

Een bronzen signaalhoorn, opgegraven bij de Nieuwburg. (Foto van de auteur)	Divers aarde- en metaalwerk dat bij de Nieuwburg is opgegraven. In het centrum een strijdhamer. (Foto's van de auteur in het Huis van Hilde in Castricum)

← De Nieuwburg in de 20^ste eeuw

← De Middelburg in de 20^ste eeuw.

Voetnoten:
1. RD = Rijksdriehoeksstelsel. Dit is goed uitgelegd op de website van het kadaster.

Geraadpleegde bronnen en literatuur:
(Lit. 153, R. Cevat (voorheen R. Groen), M. Groefsma, M. Nuyens)
Diverse persberichten in 2007.
(Lit. 213, R.J.W.M. Gruben en N. de Jong-Lambregts; p. 83-86)
(Lit. 230, N. de Jong-Lambrechts, F. van den Oever, p. 32-39)
Diverse persberichten in 2019.