Middeleeuwse dwangburchten van West-Friesland en Alkmaar

[Home][Kaart][Introductie][English ][Burchten/kastelen chronologie][Overige objecten][Artikelen][Pre-Hollandse periode][Gegevens- en bronnen]

[Terug naar inhoud chronologie]      [Home]

Nieuwe sporen in de 20^ste en 21^ste eeuw

Kloostermoppen in het Markermeer

De locatie van het kasteel is ontdekt!

Verzameling kloostermoppen die in 1997 uit het Markermeer zijn opgedoken. (Foto's: Ben Dijkhuis).

Waar het slot te Wijdenes werkelijk heeft gestaan is nu bekend geworden. De tijd van de zweem van geheimzinnigheid, waarmee romantici zich konden botvieren is tot een eind gekomen. Reeds in 1750 was er al een vermelding van enige overblijfselen aan het einde van de Zuideruitweg (aan de dijk van het Markermeer, voorheen IJsselmeer). Het is niet zo lang geleden dat op meerdere plaatsen op het land, bijvoorbeeld op de plaats met de naam Hofweide, Hofland of Huis te Wijdenes, naar eventuele sporen van het kasteel is gezocht. Nooit waren destijds restanten of sporen van een kasteel gevonden. (Tegenwoordig vindt u daar de voormalige camping met de naam ''t Hof', met de gelijknamige 17^de-eeuwse boerderij).

Er waren aanvankelijk verschillende theorieën bedacht waar het kasteel ooit zou hebben kunnen gestaan:

1. Ter plaatse van het huidige Hofland bij de voormalige camping 't Hof. Tot voor kort was deze theorie algemeen gangbaar, later weer door sommigen verworpen.
2. Op een hoog gelegen deel van Wijdenes, bij de kerk.
3. Eveneens werd met de mogelijkheid rekening gehouden, dat de burcht op een stuk land stond, die door het verleggen van de West-Friese Omringdijk is buitengedijkt. Dit stuk land zou door de toenmalige Zuiderzee onder water zijn gekomen. De theorie had veel voorstanders, maar het blijkt nu, dat dit de enige juiste veronderstelling was.

1. Een opmerkelijke zienswijze, aangaande de locatie van het kasteel te Wijdenes. (Naar J. Koeman)
2. Inzake mogelijke locaties van 'Het Huys te Widenisse'. (Door Ben Dijkhuis en Bernd Ooijevaar)
3. Het Huys te Widenisse. Speurtocht naar het slot onder water. (Door Ben Dijkhuis)

Daarnaast is aan de hand van een uitgebreide historische bronnenonderzoek een analyse gemaakt voor de omvang en precieze locatie van het stuk land met de naam 'Hofweyde' of 'Hofland'. Dit zijn namen die een op een plaats kunnen duiden, dat er in de buurt een kasteel is geweest:

4. Reconstructie van de positie en omvang van het Hofland te Wijdenes (met betrekking tot de ligging van het kasteel)(Door Ben Dijkhuis en Bernd Ooijevaar).

In 1996/1997 was al op aanwijzing van de historische vereniging 'Suyder Cogge' door duikers van de Landelijke Werkgroep Archeologie onder Water (LWAOW) naar eventuele resten van het kasteel in het Markermeer gezocht, zodat het kasteel in het nieuws kwam. Duikers gingen onder het ijs van het bevroren Markermeer op zoek en deden, zo'n 250 meter uit de kust, een opmerkelijke vondst. Ze vonden bakstenen, z.g.n. kloostermoppen, een soort baksteen dat, in de loop van de 13^de eeuw, in o.a. kastelenbouw werd toegepast (zie afbeelding hiernaast). Eveneens vond men op basis van zogenaamde side-scan sonarbeelden van Rijkswaterstaat, twee rijen kloostermoppen op de Markermeerbodem.(Lit. 36)

In 2016, werd het gebied nog eens met side-scan sonar bekeken, dit keer door de LWAOW met apparatuur van Archeologie West-Friesland, Hoorn. Dit keer werden er geen archeologische aanwijzingen gevonden. Achter de schermen is zelfs geopperd dat er mogelijk sprake geweest zou kunnen zijn van illegale schatzoekerij.

Toch weer nieuwe sporen!

Aan het maritiem onderzoek in het 'Hoornse Hop' in 2020, alwaar men mogelijke scheepswrakken had gevonden, die tijdens de Slag op de Zuiderzee (1574) waren vergaan, werd in 2022 in opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en het Hoogheemraadschap Hollands Noorder Kwartier (HHNK), daar nog een vervolg aangegeven. De opdracht kwam toe aan een combinatie van Periplus Acheomare en surveybedrijf DEEP.
Dit betrof twee gebieden in het Markermeer met een totale oppervlakte van 307 ha. De bodem werd afgezocht door middel van side scan sonar, magnetometer en een multibeam sounder. Daarbij heeft men meerdere locaties met bakstenen gevonden, inclusief de locatie die tijdens de duikinspecties in 1996 waren ontdekt.

Op 27 oktober 2023 voerde Archeo ODC, in opdracht van RCE duikinspecties uit. In begin 2024 heeft men deze vondst openbaar gemaakt (zie de onderstaande reportagefilmpjes van NH-Nieuws).

Filmpje 1: Is na vele eeuwen het kasteel van Floris V bij Wijdenes gevonden?.

In het onderstaande filmpje van NH-Nieuws van 31 maart 2024, wordt de nieuwe ontdekking vers gemeld:

Filmpje 2: Het mysterie van Wijdenes: waar stond ooit het kasteel van Floris V?

Ondanks dat er wellicht duizenden bakstenen (13^de-eeuwse kloostermoppen) met mortelresten en een kleine cluster met natuursteen, was men onzeker of dit de resten van het kasteel van Wijdenes waren. Men dacht aanvankelijk ook aan de resten van een kerk. Het laatste was een reëele optie, gezien het feit dat ten oosten van de vindplaats ooit een kerkhof is geweest.
Daarom heeft er vergelijkend onderzoek plaatsgevonden met de buitengedijkte kerklocatie van Etersheim. Uit dit onderzoek heeft men moeten concluderen, dat de hoeveelheid stenen van de ruïne bij Wijdenes zodanig groot is, dat er geen sprake kan zijn van een kerk.

Conclusies van Archeo ODC samengevat:

1. De gevonden kloostermoppen hebben het gemiddelde formaat van 13^de-eeuwse bakstenen en voldoen aan die van de tijdsperiode van Floris V.
2. Het kasteel is in zeer korte tijd, in verdedigbare staat, in 1282 van steen gebouwd.
3. Na de dood van Floris V werd het kasteel ontmanteld en afgebroken.
4. De overgebleven ruïne werd als 'steengroeve' gebruikt ten behoeve van hergebruik.
5. Na een zware overstroming (1443) werd het land waar het kasteel was gebouwd buitengedijkt.
6. Uiteindelijk kwam dit zgn. voorland onder de zeespiegel, waarna de overgebleven bouwresten verspoeld raakten.

Bekendmaking van de definitieve ontdekking.

Op 20 augustus 2025 is door een van de betrokken duikers Jan-Willem Oudhof, het rapport van Archeo ODC gepresenteerd.(Lit. 116). Hierin is de wetenschappelijke aanpak beschreven, waarmee is bevestigd, dat men daadwerkelijk de resten van het kasteel van Wijdenes heeft gevonden.

Belangwekkende afbeeldingen van de verdronken ruïne

(Foto's A en B, herkomst HHNK, aangeleverd door Archeologie West-Friesland) Twee multibeam-waarnemingen van hetzelfde gebied aan de dijk van het Markermeer. A: De gebieden in het blauw geven concentraties aan bakstenen weer. B: De concentraties aan bakstenen, waarbij de clusters in reliëf zijn weergegeven. Bij deze afbeelding is wel een voorbehoud op zijn plaats. De mogelijke 'vierkante structuren' zijn niet met zekerheid in deze hoedanigheid vastgesteld. Feitelijk is er sprake van een verspreiding van de stenen, die door eeuwenlange verspoeling heeft plaatsgevonden. Toekomstig onderzoek moet uitwijzen of hier sprake is van werkelijke structuren of dat dit een kwestie van pareidolie is.
(Foto's C en E, herkomst HHNK, aangeleverd door Archeologie West-Friesland. De toegevoegde tekst is van Ben Dijkhuis. Afbeelding D, herkomst Bernd Ooijevaar/Ben Dijkhuis) Foto C is een collage van de multibeam-waarneming met het bijpassende deel van het vaste land. Foto D is gecombineerd met de tekening van Bernd Ooijevaar, waarmee is aangetoond dat de 'Hofweide' -een naam die vaak wordt gegeven aan een stuk land bij een kasteel-, een mooie voorspelling uit 2006 was voor een destijds mogelijke locatie van het kasteel op de bodem van het Markermeer. In foto E, zijn twee haaks op elkaar getekende schaallijnen van 100 m ingetekend, en in het rood, een voorstelling van het grondplan van het kasteel in Medemblik. Deze bedraagt (zonder torens) ca. 40 x 40 m

Snel verouderde theorieën!

Geraadpleegde bronnen en literatuur:
Lit. 36, N. Lakeman, M. Franke
Lit. 116, Jan-Willem Oudhof