Middeleeuwse dwangburchten van West-Friesland en Alkmaar

[Home][Kaart][Introductie][English ][Burchten/kastelen chronologie][Overige objecten][Artikelen][Pre-Hollandse periode][Gegevens- en bronnen]

[Terug naar de inhoud overige objecten]     [Home]

Overige gebouwen, sterkten en objecten

Bijzondere objecten, die extra aandacht verdienen

Inhoud:


• Inleiding
• Vreemde boerderij in Aartswoud
• Bodemverkleuring in Oudkarspel
• Een opmerkelijk perceel bij Nieuwe Niedorp

Een kaartfragment van de kaart door Christian Sgrooten (noord is boven) uit de Atlas Bruxellensis uit 1573. De betreffende plaatsen: Oudkarspel, Nieuwe Niedorp en Aartwoud zijn hier extra aangegeven.

N.B. Deze pagina heeft geen waarde in de zin van een wetenschappelijk rubriek, maar vertolkt louter meningen en ideeën die voor een groot deel niet verder gestaafd of onderzocht zijn.

Inleiding

Deze webpagina behandelt een aantal bijzondere objecten, waarvan het (nog) niet duidelijk is wat de oorsprong, functie en achtergronden zijn. T.z.t. zullen we ons best doen om meer over deze bijzondere gebouwen, bodem- of landkenmerken te weten te komen. Voorlopig publiceren eerst maar een opsomming. Indien er lezers van de website zijn, die hieraan iets willen toe te voegen, neem dan contact op met de auteur: bg_dijkhuis@planet.nl

Een vreemde boerderij en toren in Aartswoud

In Aartswoud treffen we een eigenaardige stolpboerderij aan. Een stuk land nabij de vreemde hoeve heette Het Hof. Gecombineerd met de 16e-eeuwse Aartswouder spitsloze kerktoren, die is voorzien van een stenen wenteltrap en schietgaten aan de noordzijde; de vondst van een kelderkamer aldaar en mysterieuze wichelroedemetingen, vormt dit geheel een opmerkelijke toestand. Over deze zware toren doet zich een aantal verhalen te ronde. Het zou een restant geweest kunnen zijn geweest van een stevige kloosterkerk. Bovendien wordt er beweerd dat er zich nog oude fundamenten in de grond bevinden, alsmede een onderaardse tunnel.
In een van de balken in de toren is het jaartal 1515 gesneden, hetgeen doet vermoeden dat dit het bouwjaar is, alhoewel dat niet zeker is. Gezien Aartswoud destijds aan de kust lag, gaat ook het verhaal dat de toren als vuurtoren diende.

De 'Stompe Toren' in Aartswoud. (Foto: Ben Dijkhuis).	Schietgaten aan de noordzijde van de 'Stompe Toren' (Foto: Ben Dijkhuis).

De eigenaardig boerderij in Aartswoud, ten zuiden, pal naast de 'Stompe Toren'. (Foto: Ben Dijkhuis).

Een 18e eeuwse tekening van deze boerderij toont een vreemd T- en vorkvormig uitsteeksel op het dak. Er is een opmerkelijke overeenkomst met een soortgelijk object op een oude tekening van het Huis Den Burgh te Rijswijk. Dit gebouw was aanvankelijk een 14e eeuws kasteel. Mogelijk hebben we hier te maken met een bijzonder geconstrueerde schoorsteen, zoals die bij bakovens, grote schouwen en kasteel- of kloosterkeukens voorkwamen. Het is dus mogelijk dat de betreffende boerderij een grote schouw of bakoven had. (Bron: B. Ooijevaar/G. Alders)

Tekening van H. de Winter, 1744. Onderschrift: 'Eerts Woude'. Toont de kerk met de spitsloze toren van Aartswoud en naastliggende boerderij.	Tekening met het onderschrift: Overblyfsel van het Huis BURG onder Ryswyk 1729.

Een eigenaardige bodemstructuur in Oudkarpsel

Westelijk van de Allemanskerk van Oudkarspel stond een klein kasteel (eigenlijk een groot herenhuis), grenzend aan de sloot Molentocht en de Dorpstraat. Dit was echter geen middeleeuws object, het werd pas gebouwd tussen 1640 en 1663, hoogstwaarschijnlijk door de familie Duyck, die van 1613 tot 1655 heren van Oudkarspel waren. Het werd in 1808 afgebroken, omdat het kasteel veel te leiden heeft gehad ten gevolge van een invasie van Engelse troepen in 1799. De toenmalige eigenaresse, Agatha Binkhorst te Hoorn, verkocht het huis in 1807, inclusief de moestuin. Tijdens de laatste verkaveling zijn de fundamenten van het kasteel teruggevonden. De huidige 'Kasteelstraat' is naar het slot genoemd.

Roelant Roghman (1597-1692). Oudkarpsel - Het 'kasteel'. De molen aan de Molensloot is te zien. Aan de Molensloot bevond zich eveneens de gevangenistoren, uiterst rechts op de tekening. Klik op de afbeelding voor een vergroting.

De heer A.A.M. Kavelaars te Alkmaar wees ons (d.d. 14 maart 2007) op een opmerkelijke bodemstructuur in een geploegde akker ten oosten van de kerk. De hoekige structuur doet sterk denken aan de funderingen van een fors gebouw of muur, maar blijkt aan de hand van een kadastrale kaart, in werkelijkhheid een gedempte gracht te zijn. Plaatselijke inspectie van het terrein laat zien dat de kerk hoger staat dan het omringende terrein, mogelijk op een kunstmatige heuvel. Het achterliggende terrein lig ca. 2 m lager.

Opvallende bodemverkleuring in Oudkarspel. (Bron: Google Earth) Klik op de afbeelding voor meer details.

Het is goed mogelijk dat het 17^de eeuwse kasteel te Oudkarspel een voorganger heeft gehad. In de middeleeuwen was er sprake van Koninklijke tienden te Oudkarspel, dat een versterking rechtvaardigde. Van 1290 tot 1600 zwaaiden de heren van Egmond de scepter over deze heerlijkheid. Evenals bij de Floris V-kastelen, komt in de leenkamer geen kasteel te Oudkarspel voor. Mogelijk duidt dit op het feit dat de kastelen grafelijk bezit waren en dus niet in leen werden uitgegeven.

Een uitsnede van de kadastrale kaart (minuutplan) uit 1821. Perceel nr. 61 was de hofstede van het 17e eeuwse kasteel. (Wat Was Waar. Aanvullingen: auteurs). Klik op de afbeelding voor meer details.

Opmerkelijk is de straatnaam (voorheen een gracht) 'Voorburggracht'. Deze aanduiding heeft mogelijk eerder betrekking op een behoorlijk versterking, dan het kleine 17^de eeuwse kasteel. Als bewezen kan woorden dat de naam Voorburggracht al voor de 17e eeuw bestond, dan zou dit kunnen wijzen naar een ouder kasteel.
Perceelnummer 196 is interessant: de genoemde singel in de OAT (Oorspronkelijk Aanwijzende Tafel) lijkt namelijk meer verband te houden met het land, ten westen van de kerk dan de hofstede (nr. 61).
Verder zou het interessant zijn om een bewijs te vinden dat de familie Binkhorst erfgenamen waren van de familie Duyck. Of althans te achterhalen waarom zij dit belangrijke land te Oudkarspel bezaten.

De volgende bijdrage (d.d. 12 september 2007), is van Frank Bakkum uit Alkmaar:
Over het Huis bij Oudkarspel: De opmerkelijke bodemsporen uit de luchtfoto komen exact overeen met de loop van de sloot of molentocht uit de oude kadastrale kaart uit 1821 (zie de reconstructies hieronder).

Was deze sloot wellicht een deel van de oude slotgracht? Nader onderzoek (in de bodem) is vereist.

De St. Maartenskerk in Oudkarspel in 1726 met een molen op de achtergrond. De tekst luidt: 'Outkarspel, 1726'. Tekening van J. Stellingwerf (Regionaal Archief Alkmaar: PR 1001334)

Jantine Leeflang uit Tuitjenhorn mailde op 22 januari 2008, zonder kennis te hebben van deze webpagina, het volgende:
Het kerkje van Oudkarspel heeft ook zo'n merkwaardige stompe spits net als die in Aartswoud.
Vind je ook niet dat het wel erg typisch is ook dat het kerkje op een stukje land staat dat aan drie kanten omringd is door water? Parallel aan de dorpsstraat loopt de 'voorburggracht', mogelijk een gedempte gracht die voor de 'burcht' lag?

Opmerking Ben Dijkhuis:
De Allemanskerk bestond reeds in de 11e eeuw onder de naam Aldenkercha en werd sinds de late middeleeuwen St. Maartenskerk (de officiële naam) genoemd. Allemanskerk, is de naam in de volksmond omdat het kerkje met inzet van velen ('alleman') is herbouwd na een brand in 1969. Aanvankelijk was het kerkje mogelijk van hout opgetrokken, pas later van steen. De oorspronkelijke fundering blijkt deels van tufsteen te zijn, een bouwmateriaal, die voor de toepassing van bakstenen, gebruikelijk was voor het bouwen van kerken en kastelen. De toren uit de 12^de eeuw had oorspronkelijk een spits, maar is in 1621, door blikseminslag, verloren gegaan.

Een opmerkelijk perceel bij Nieuwe Niedorp

Minuutplan 1811-1832 (Beeldbank Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed)	Minuutplan detail	Situatie tegenwoordig	Ruwe overlay