Middeleeuwse dwangburchten van West-Friesland en Alkmaar

[Home][Kaart][Introductie][English ][Burchten/kastelen chronologie][Overige objecten][Artikelen][Pre-Hollandse periode][Gegevens- en bronnen]

[Terug naar inhoud chronologie]      [Home]

De Middelburg in de 20^e eeuw.

De funderingen blootgelegd.

Een vooroorlogse luchtfoto (1930-1940) van het terrein van de Middelburg (Collectie beeldbank NIMH, objectnr. 2155-005332). Op de foto ziet men links de Munnikenweg. We zien duidelijk de kring van wallen en grachten rond het centrum van het terrein. Helemaal linksboven is de slingerende loop van de oude Munnikenweg zichtbaar, van waaruit weer een weg in de richting van het kasteel ontspringt, hetgeen op de aanwezigheid van een voormalige voorburcht wijst. De vaart scheidt dan de voor- en hoofdburcht. (Collectie Nederlands instituut voor de militaire historie (NIMH): objectnr. 2155-005332.)

De funderingen van de Middelburg onder leiding van J.G.N. Renaud in 1942 blootgelegd. (Regionaal Archief Alkmaar, Archief en Collectie Belonje (79.001), inv.nr. 273.)

In 1939 had het Rijksbureau voor Monumentenzorg interesse voor de Middelburg. De verwachtingen waren immers groot, omdat men de contouren van de kasteelresten duidelijk op eigentijdse luchtfoto's waren te herkennen. Aan prof. J.G.N. Renaud werd gevraagd om het onderzoek naar de fundamenten te leiden. De plannen gingen niet door, omdat de eigenaar van de grond waarop de fundamenten liggen, een hoge schadevergoeding eiste. Eveneens gooide de algehele mobilisatie van 1939 roet in het eten.

Pas in september 1942 was het mogelijk om een onderzoek te verrichten. Onder leiding van de Dienst Gemeentewerken van de gemeente Alkmaar werden de werkzaamheden gestart. Dit gebeurde in het kader van 'werkverschaffing'. De wetenschappelijke leiding had prof. Renaud.

Het onderzoek heeft verrassende resultaten opgeleverd. Ten eerste: het algehele uiterlijk. Op grond van luchtfoto's en oude tekeningen van het terrein was men in de veronderstelling dat de Middelburg rond van vorm was. Maar de werkelijkheid bleek anders: het was een kleine versterking, met een onregelmatige aanleg, met een zware, rechthoekige donjon met muren van 2 meter dik en een buitenwerkse maat van 9x12 meter. Aan de zuidwestzijde stond waarschijnlijk ook een toren.
Uit het aangetroffen paalwerk is gebleken dat aan de zuidoostzijde van de toren, de ingang bevond. De fundering was slordig aangelegd: blijkbaar had men haast bij de aanleg. Het metselwerk was opgetrokken uit stenen, de zgn. kloostermoppen met afmetingen van 30 x 15 x 7-8 cm.

Uit de plattegrond is op te maken dat de fundering in stukken is gelegd die onderling weer door spaarbogen waren verbonden. Sporen van de binnenplaats zijn verdwenen. Dit komt omdat het middeleeuwse loopvlak boven het huidige maaiveld lag.

Uit grafelijke rekeningen is bekend dat de gracht in het begin van de 15^e eeuw werd drooggemaakt en geheel werd uitgegraven. Op die plaats werden dan ook geen aardewerken voorwerpen gevonden. Dat was wel het geval bij de pilaartjes aan de noordoostzijde (waar de keuken en de eetzaal was) en bij de brug en het poorthuis. Hoofdzakelijk was dit 15^e eeuws materiaal. Dit was meestal drinkgerei en lokaal vervaardigd rood aardewerk. Ook trof men 13^e en 14^e eeuwse scherven (Rijnlandse import) aan: drink- en schenkgerei, een tuitpot.

Nadat het onderzoek was afgerond werden de funderingen weer toegedekt met aarde en zijn sindsdien niet meer blootgelegd.

In 1971 werden de fundamenten van de Nieuwburg onderzocht. Ook dit gebeurd onder leiding van prof. Renaud.

Dat de fundamenten van de Nieuwburg en de Middelburg waren gevonden was nog geen garantie om deze te sparen. Beide kastelen liggen namelijk in een gebied waar de gemeente Oudorp woningen mocht bouwen, ondanks dat het gebied landschappelijke en historische waarde heeft. Dit gebied; het 'Zes Wielengebied', ligt tussen de Hoornse Vaart en de Munnikenweg. In augustus 1971 werd er een bestemmingsplan aan de gemeente Oudorp aangeboden. Volgens het plan zouden er 1200 woningen worden gebouwd. Ook zouden er twee wegen dwars door heen worden aangelegd, waarvan éé een vierbaansweg die dwars over de fundamenten van de Nieuwburg was gedacht. In een later plan werd er ook een zwembad gepland.

Na diverse protesten, bezwaarschriften en veranderende inzichten werd besloten om het 'Zes Wielengebied' ongerept te laten. Er kwam een invulling voor een recreatieve bestemming. Wandelwegen in een natuurpark. Ook zouden de fundamenten van de Nieuwburg en Middelburg opnieuw worden opgemetseld.

Met steun van de gemeente Alkmaar werd nog een onderzoek gedaan aan de kasteelterreinen. Bij de Nieuwburg moest inzicht worden verkregen van het grachtenstelsel, omdat zij een rol moesten gaan spelen bij de waterhuishouding. Dit onderzoek vond plaats in 1975. Van de Middelburg, werden in 1974, de fundamenten landmeetkundig vastgelegd, iets dat in 1942 werd nagelaten. Ook bij de Middelburg werd onderzoek naar het grachtenstelsel gedaan. Niet alleen de Nieuwburg, maar ook de Middelburg had een zgn. dubbele singelgracht.

	>
Plattegrond van de Middelburg op basis van de opgravingen onder leiding van Renaud. (Ontleend aan Lit. 7a)	Reconstructie van de Middelburg op basis van de opgegraven funderingen, geprojecteerd in de huidige situatie. (Afbeelding van Remco Cevat)

Beeldcitaat: Een kandelaar en een diversiteit aan rood aardewerk, dat gevonden is tijdens het blootleggen van de funderingen van de Middelburg in 1942. (Fotograaf niet bekend).
Divers aardewerk, een daklei en op de voorgrond een grote kloostermop. Gefotografeerd in 2019 door de auteur in het Huis van Hilde in Castricum.

Geraadpleegde bronnen en literatuur:
(Lit. 5, J.W. Groesbeek)
(Lit. 7a, E.H.P. Cordfunke)